W zachowaniu dzieci i młodzieży, która podjęła naukę w polskiej szkole po przyjeździe z zagranicy, mogą pojawić się trudności wynikające z przeżywanego stresu i tzw. szoku kulturowego.
SZOK KULTUROWY definiowany również jako „stres akulturacyjny” dotyczy reakcji związanych ze znalezieniem się w obcym, nowym otoczeniu kulturowym (dla większości osób sytuacja tego typu może stać się źródłem stresu). W przypadku dzieci i młodzieży pojawić się mogą:
- napięcie psychiczne wywołane wysiłkiem związanym z adaptacją psychologiczną do nowego kraju i kultury,
- poczucie utraty w odniesieniu do przyjaciół czy członków rodziny pozostawionych w kraju pochodzenia, poczucie tęsknoty za bliskimi miejscami,
- poczucie wyobcowania czy wręcz odrzucenia w nowej kulturze przez środowisko rówieśnicze lub sąsiedzkie,
- niepewność co do właściwych sposobów zachowania,
- zachwianie poczucia własnej wartości, własnej tożsamości,
- zdziwienie, lęk, bezsilność, a nawet niesmak i oburzenie towarzyszące uświadomieniu sobie różnic pomiędzy kulturą własną a kulturą nową (Barzykowski, Grzymała – Moszczyńska i in. 2013).
Przeżywane trudności uczniowie mogą okazywać poprzez:
- płaczliwość, wycofanie,
- lęk,
- problemy z koncentracją,
- tęsknotę i chęć kontaktu z kolegami/koleżankami z dawnej szkoły,
- werbalizację chęci powrotu do poprzedniego kraju,
- „niegrzeczne zachowanie” – impulsywność, kłótliwość, agresję wobec kolegów/koleżanek,
- trudności integracyjne w klasie, konflikty
- bóle brzucha, choroby, różnego rodzaju alergie, problemy ze snem, u młodszych dzieci również moczenie nocne,
- trudności w posługiwaniu się terminologią z zakresu poszczególnych przedmiotów szkolnych,
- problemy z mową (np. z płynnością).
W przypadku młodzieży pojawiają się niekiedy również:
- bunt,
- problemy z nauką,
- zaburzenia odżywiania,
- używki,
- ucieczka w świat wirtualny,
- zachowania ryzykowne,
- autoagresja,
- ucieczki z domu.
W sytuacji zmiany kraju zamieszkania istotną rzeczą jest przygotowanie dziecka do jak najlepszego poradzenia sobie z wyzwaniem, jakie niesie migracja, i udzielenie mu szerokiego wsparcia w środowisku domowym i szkolnym. Pozwoli to zmniejszyć rozmiar szoku kulturowego i zapobiec ewentualnym problemom związanym
z adaptacją do nowej rzeczywistości. Rodzice mogą jak najlepiej przygotować dzieci na planowaną zmianę, rolą szkoły i nauczycieli jest ścisła, systematyczna współpraca z rodziną oraz zapewnienie uczniom szerokiego wsparcia: zarówno na płaszczyźnie edukacyjnej (nauka języka polskiego i usprawnianie kompetencji komunikacyjnych, pomoc w niwelowaniu braków i różnic programowych, dostosowanie i indywidualizowanie wymagań), jak i wychowawczej (integrowanie z klasą, adaptowanie do nowych warunków, troska o funkcjonowanie emocjonalne).